Prvi dizel motor
Posle pregovora sa firmama Perkins, Ford, Deutz i Massey Fergusson, za kupovinu licence dizel motora, doneta je odluka o saradnji sa Perkinsom, tako da je u 1954. godini traktor rekonstruisan sa ciljem zamene benzinskog sa dizel motorom Perkins P 4 i kao Zadrugar-dizel P1 serijski se proizvodio sve do 1960. godine, kada je zamenjen traktorom Zadrugar 50 koji se proizvodio po dokumentaciji italijanske firme Landini.
Dalji razvoj poljoprivrednih traktora u IMR-u je takodje bio po sopstvenim konstrukcijama i preko tipova R-60 (1967) i R-60 Super (1967) rezultirao u sadašnju familiju traktora R-47, R-65, R-76 i R-135 u opsegu snage motora 34,5 KW (47 KS) do 99 KW (135 KS), koji su veoma dobro primljeni i ocenjeni od brojnih korisnika u zemlji i inostranstvu.
Kao što smo napomenuli, veliki znacaj u razvoju IMR-a ima 1954. godina kada je zakljucen ugovor o saradnji sa vodecom engleskom i svetskom firmom Perkins na bazi cije tehnicke dokumentacije je zapoceta proizvodnja prvih dizel motora u Jugoslaviji. Ovi savremeni brzohodi dizel motori sa najširim spektrom upotrebe (za pogon poljoprivrednih mašina, komercijalnih vozila, raznih drugih mašina i agregata, kao i za brodsku primenu) bili su i ostali jedan do osnovnih i nezamenljivih pokretackih resursa za našu privredu.
Proizvodnja dizel motora je zapoceta familijom motora IM-03 sa 3, 4 i 6 cilindara, vodeno hladjenih sa indirektnim ubrizgavanjem goriva i snagom do 61 KW (83 KS) na 2400 o/min. Pocetkom 1960-ih godina IMR je razvio sopstvenu turbopunjenu varijantu 6-cilindarog motora snage 81 KW (110 KS). U 1967. godini u proizvodnju se uvodi savremenija familija M3 motora sa 3 i 4 cilindra (pripremljen i 6-cilindarski) u opsegu snage 15 KW (20 KS) do 66 KW (90 KS).
U cilju smanjenja potrošnje goriva motori sa 3 i 4 cilindra se dalje osavremenjuju uvodjenjem direktnog ubrizgavanja-familija DM33 i u najskorije vreme sa njihovim turbo-punjenim varijantama. Sredinom 1970-ih godina IMR, takodje na bazi tehnicke dokumentacije «Perkins»- a, uvodi u proizvodnju savremenije i snažnije dizel motore familije S sa 4 i 6 cilindara i direktnim ubrizgavanjem, snage do 88 KW (120 KS) pri 2800 obrtaja u minuti, odnosno 99 KW (135 KS) u turbopunjenoj varijanti. Sopstvenim razvojem IMR realizuje varijantu turbopunjenog 4-cilindarskog motora i unapredjuje turbopunjeni 6-cilindarski motor do snage 114 KW (155 KS) za pogon vozila. Upravo je u toku uvodjenje u proizvodnju tzv. M varijante ovih dizel motora sa znatnim poboljšanjima konstrukcije i ciljem dostizanja snage 125 KW (170 KS) za primenu na vozilima.
U 1985. godini zapoceta je serijska proizvodnja dvocilindarskog motora DM32 baziranog iskljucivo na sopstvenom razvoju. Na osnovu svoje preorijentacije na daljem razvoju i vecoj primeni dizel motora prevashodno za pogon lakših komercijalnih vozila (do 2,5 t. korisne nosivosti) i vecih putnickih automobila, IMR je 1980-ih godina pristupio realizaciji konstrukcije i razvoju sopstvenog brzohodog dizel motora visoke specificne snage, za vozila.
Povratak IMR u segment proizvodnje vozila zapocet je 1984. godine, projektovanjem novog vozila Tara 4h4, nosivosti do 1,2 tone. Prototipovi vozila nosivosti do 0.75 t su detaljno ispitani, ali nisu ušli u proizvodnju zbog poznatih dogadjaja vezanih za raspad SFRJ. U dugoj i bogatoj istoriji razvoja IMR-a bilo je mnogo izuzetnih datuma i dogadjaja u razvoju, ukljucujuci i njihove nosioce odnosno ucesnike.
Prostor nam dozvoljava da navedemo samo najvažnije momente iz prošlosti. Za pocetak istraživacko-razvojnog rada u IMR-u i prve rezultate može se uslovno uzeti 1937. godina, kada su strucnjaci predvodjeni prof. Slobodanom Dobrosavljevicem, tehnickim direktorom, uveli više poboljšanja u konstrukciji avionskih motora. Narocito je bila zapažena rekonstrukcija radilice motora K-9 i zaptivanje kola kompresora na motoru NO-14 zašto su dobijena priznanja od davaoca licence.
Zbog citalaca cemo pomenuti najznacajnije datume iz razvoja IMR: – 1948 godina – pocetak redovne proizvodnje domaceg malolitražnog dvocilindarskog benzinskog motora DO-2, sopstvene konstrukcije. – 1948-1954.godina – proizvodnja 6- cilindarskih benzinskih motora 01, sa cetiri cilindra 014 i sa dva cilindra 012 sa blokom i kucicom razvoda od aluminijuma. – 1949. godine – izrada 3 kom. prototipova traktora Zadrugar T-08 sopstvene konstrukcije u celosti sa 6- cilindarskim benzinskim motorom (prvi jugoslovenski traktor). – 1954. godine – zakljucen ugovor o Tehnickoj pomoci Perkins-IMR za proizvodnju dizel motora familije IM-03 (3,4 i 6 cilindara). – 1957. godine – osnovano Prototipno odeljenje za mašinsku obradu i fizicku realizaciju prototipnih delova i proizvoda, kao i odgovarajuce ispitivanje na dve motorske kocnice. – 1958. godine – zapoceta ozbiljnija ispitivanja radnih procesa u dizel motoru. – 1960. godine – istraživacko-razvojni rad kroz ispitivanja na motorima u cilju usavršavanja sistema za ubrizgavanje goriva. – 1960. godine – izrada prototipa i pocetak eksperimentalnih ispitivanja na turbopunjenoj varijanti 6-cilindricnog motora T-IM-036/V za pogon vozila (povecanje snage za 32 odsto). Ovo je prvi jugoslovenski turbopunjeni dizel motor. – 1961. godine – osnivanje istraživacko-razvojnog centra (IRC). Ugradnja dizel motora IM-034 u vozilo TAM-2000. – 1962. godine – osnivanje Instituta za motore, traktore i vozila (IMTV) u okviru združenog preduzeca IMT-IMR. Ugradnja motora IM-036/V u vozilo Scaut car i pocetak saradnje sa JNA. – 1964. godine – prve istraživacko-razvojne aktivnosti na upoznavanju sa CAV distributer pumpama za ubrizgavanje goriva i njihovom kasnijem uvodjenu u proizvodnju u IPM i na tržište Jugoslavije. Ugradnja dizel motora IM-036/V u vozilo FAP 1009B i motora 6.354/V u vozilo FAP 1012. – 1967. godine – osnivanje Instituta IMR. – 1968. godine – pocetak proizvodnje turbopunjenog motora T-IM-036/K za kombajne Z-160 proizvodnje fabrike Zmaj. – 1969. godine – ugradnja motora 6.354/V u prototipove namenskog terenskog vozila Zmaj od 1,5 t. korisne nosivosti. – 1973. godine – pocetak proizvodnje dizel motora familije S. – 1977. godine – izrada prototipa putnickog vozila sa dizel motorom (Zastava –IMR 1300). – 1981. godine – pušten u rad prototip motora «S54/V». – 1984. godine – realizovan prototip motora «DM32» sopstvene konstrukcije. – 1991-1994. godine – razvoj turbopunjenog motora TS46/V. – 1997. godine – razvoj traktora R-95 na osnovi ZF-transmisiji – 2001/2002. godine razvoj prototipa THDM 3 motora koji zadovoljava ekološke standarde za traktorsku primenu. – 2003. godine razvoj traktora savremenog dizajna i poboljšanih perfomansi (menjac od 12 stepeni prenosa sinhronizovan) R-65 i R-75.
… Nastavice se
Autor: Prof. dr Miroslav Demic, dipl. inž., akademik
Izvor: Net Auto